สำหรับผู้ที่ยังไม่เคยศึกษาคำสอนของพระพุทธเจ้ามาก่อน ย่อมจะจับหลักในการศึกษาพุทธศาสนาไม่ได้ คือไม่รู้ว่าจะเริ่มต้นศึกษาจากตรงไหนก่อนจึงจะเข้าใจว่าพระพุทธเจ้ามีหลักคำสอนอย่างไร? ถ้าได้มีการแนะนำหลักในการศึกษา ก็จะทำให้ผู้ศึกษาสามารถมองเห็นคำสอนทั้งหมดของพระพุทธเจ้าออก ว่าพระพุทธเจ้ามีหลักคำสอนอย่างไร? และควรเริ่มต้นศึกษาคำสอนของพระพุทธเจ้าตรงไน? เพื่อที่จะได้เริ่มต้นศึกษาคำสอนของพระพุทธเจ้าได้อย่างตรงจุด

ก่อนอื่นเราควรเข้าใจก่อนว่า มนุษย์ทุกคนล้วนอยากได้ความสุข แต่เกลียดกลัวความทุกข์ ซึ่งวิธีการแสวงหาความสุขนั้นใครๆก็รู้วิธีกันดีอยู่แล้ว ดังนั้นพระพุทธเจ้าจึงไม่สอนเรื่องการแสวงหาความสุข แต่จะสอนเฉพาะเรื่องว่า "ทำอย่างไรชีวิตในปัจจุบันของเราจึงจะไม่มีความทุกข์เลยหรือมีให้น้อยที่สุดได้"

คำสอนของพระพุทธเจ้าทั้งหมดนั้นจะสรุปอยู่ที่เรื่อง การสอนให้ละเว้นการทำความชั่วทั้งปวง และสอนให้ทำแต่ความดี รวมทั้งสอนให้ทำจิตให้บริสุทธิ์ ซึ่งคำสอนเรื่องการละเว้นการทำความชั่วนั้น เป็นคำสอนที่จะป้องกันไม่ให้ชีวิตของเราต้องประสบกับความวิบัติหรือเดือดร้อนทางร่างกายและสังคม ส่วนคำสอนเรื่องการทำความดีนั้นจะเป็นคำสอนให้ชีวิตของเรามีความปกติสุขเท่าที่มนุษย์จะมีได้ ซึ่งคำสอนเรื่องการละเว้นความชั่วและให้ทำแต่ความดีนี้จะเป็นคำสอนระดับพื้นฐานหรือศีลธรรมที่มีอยู่แล้วในทุกศาสนา ซึ่งพระพุทธเจ้าก็สอนศีลธรรมเหมือนกัน แต่ไม่เน้นสอน เพราะศาสนาไหนๆเขาก็มีสอนกันอยู่แล้ว

ส่วนคำสอนที่พระพุทธเจ้าจะเน้นสอนมากที่สุดก็คือ เรื่องการทำจิตให้บริสุทธิ์ ที่เป็นคำสอนระดับสูงหรือปรมัตถธรรม ซึ่งคำสอนระดับสูงนี้ก็คือคำสอนเรื่อง การปฏิบัติเพื่อดับทุกข์ของจิตใจเราในปัจจุบัน หรือที่เรียกว่า ดับทุกข์ที่นี่และเดี๋ยวนี้ ซึ่งหลักในการดับทุกข์นี้ก็คือ อริยสัจ ๔ โดยวิธีการดับทุกข์ตามหลักอริยสัจ ๔ นี้สรุปอยู่ที่ การสอนให้เกิดปัญญาที่เข้าใจในเรื่องของชีวิตเราเองอย่างแจ้งชัด เมื่อเข้าใจในชีวิตอย่างแจ้งชัดแล้ว ก็จะสามารถใช้ชีวิตหรือปฏิบัติตัวได้อย่างถูกต้องเพื่อที่จิตใจของเราจะได้ไม่มีความทุกข์เลยหรือมีน้อยที่สุดได้ ซึ่งคำสอนของพระพุทธเจ้า ที่จะทำให้เห็นแจ้งชีวิตนั้นก็สรุปอยู่ที่คำสอนให้เกิดความเข้าใจอย่างแจ่มชัดในเรื่อง "ความเป็นอนัตตาของร่างกายและจิตใจ" ซึ่งเรื่องอนัตตานี้จัดเป็นหัวใจของปัญญาของหลักอริยสัจ ๔ อีกที

สรุปได้ว่า จุดเริ่มต้นที่ผู้สนใจศึกษาพุทธศาสนาจะต้องเริ่มต้นศึกษาก็คือเรื่อง อนัตตา ซึ่งเมื่อเข้าใจหลักอนัตตาแล้วจะได้นำเอาหลักอนัตตานี้มาพิจารณาถึงความเป็นอนัตตาของร่างกายและจิตใจของเราและของผู้อื่น รวมทั้งของสิ่งทั้งหลายที่เราประสบอยู่ เพื่อให้เกิดความเข้าใจอย่างแจ่มชัด ถึงความจริงสูงสุดของสิ่งทั้งหลายของธรรมชาติ เพื่อที่เราจะได้ไม่มาหลงยึดติดในสิ่งที่เป็นอนัตตาทั้งหลาย ให้จิตใจต้องเป็นทุกข์ไปด้วยความโง่สูงสุด ที่ไม่รู้ไม่เข้าในในความเป็นอนัตตาของทุกสิ่ง โดยเฉพาะความเป็นอนัตตาของร่างกายและจิตใจของเราเอง.

เตชปัญโญ ภิกขุ ๒๑ มกราคม ๒๕๕๗

อาศรมพุทธบุตร เกาะสีชัง ชลบุรี